Tháp Hòa Lai - Công trình 1000 năm của người Chăm xưa

Cùng với đền tháp Po Klong Garai và đền tháp Po Rome trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận (Parang – vương quốc Champa vùng Panduranga xưa). Công trình kiến trúc nghệ thuật đền tháp Hòa Lai là những gì còn sót lại của một thời vàng son, rực rỡ của vương quốc Champa vùng Panduranga. Một công trình kiến trúc nghệ thuật đến nay chưa có lời giải về cách xây dựng, ai là người xây nên và xây lên vì mục đích gì khi bên trong đền tháp không thờ bất kỳ một vị thần; vị vua hay người có công nào với vương quốc Champa.

Vị trí Tháp Hòa Lai

Nằm về hướng Bắc thành phố Phan Rang - Tháp Chàm khoảng 15 km thuộc phận xã Bắc Phong, huyện Thuận Bắc. Tháp Hòa Lai là một công trình kiến trúc độc đáo của vùng Panduranga sau 12 thế kỷ tồn tại. Đặc biệt, đây công trình cổ kính còn tương đối nguyên vẹn trên dải đất miền Trung lịch sử.

Khác với hai ngôi tháp Po Klong Garai (TK XII - XIII) được xây dựng theo phong cách Bình Định và Po Romé (TK XVII) theo phong cách muộn. Tháp Hòa Lai là công trình được xây dựng theo phong cách Hòa Lai của thế kỷ IX; phong cách kiến trúc này nổi bật với vòm cửa nhiều mũi tròn, các trụ bổ tường hình bát giác cùng lối trang trí hình lá uốn cong.

Nguồn gốc, địa danh về cụm đền tháp Hòa Lai

Ở tỉnh Ninh Thuận, hiện có hai ngọn tháp Chăm đứng cạnh Quốc lộ I A, nhưng lại được gọi là Ba Tháp, bởi trong quá khứ tại đây có ba ngôi tháp nhưng có một ngôi tháp đã bị sụp đổ nên mới có tên gọi như vậy! Giới khảo cổ gọi cụm tháp ấy là tháp Hòa Lai.

Theo như hiện trạng, ngày nay cụm tháp Hòa Lai chỉ còn hai công trình tháp Nam và tháp Bắc. Còn công trình tháp Giữa chỉ còn lại phần nền do bị phá vỡ vào thế kỷ XIX. Chính vì vậy mà tên gọi Ba Tháp là một điều đang được nhiều người chú ý. Đặc biệt, càng chú ý hơn khi Hòa Lai được đặt câu hỏi là có nguồn gốc và địa danh được gọi dựa theo cái gì?

Bằng việc giải thích này của Chế Vỹ Tân, ta có thể hiểu, Hòa Lai là tên được phiên âm lại từ người Kinh vùng Ninh Thuận dựa theo từ Bal Lai (tên gọi của một thủ đô đã bị mất trong lịch sử).

Hiện nay, cùng với các điểm đến nổi tiếng trên quốc lộ 1A như làng dệt Mỹ Nghiệp, làng gốm Bàu Trúc và đền tháp Po Klong Garai. Tháp Hòa Lai là nơi tìm đến của nhiều du khách yêu thích văn hóa và nghiên cứu lịch sử. Đặc biệt, tháp là không gian lý tưởng cho những chuyến hành trình về nguồn cuốn hút khi văn hóa đang là vấn đề được chú trọng.

Kiến Trúc ngôi tháp

Nguyên khởi, tháp là một tổng thể kiến trúc gồm Tháp Bắc, Tháp Giữa và Tháp Nam. Hiện diện bên cạnh các công trình tháp còn là tường thành bao quanh và một lò gạch. Tuy nhiên vào cuối thế kỷ XIX, người Pháp và quan chức địa phương đã cho phá phần trên của tháp trung tâm để phục vụ quá trình nghiên cứu nên hiện nay chỉ còn lại phần nền.

Là công trình kiến trúc tiên phong trong thế kỷ IX tại vùng Panduranga. Cụm tháp Hòa Lai được qúy như một quần thể rất có giá trị về kiến trúc và điêu khắc của người Chăm thời bấy giờ. Chính vì điều này mà tháp mang một dấu ấn kiến trúc đặc biệt trên dải đất miền Trung.

Nhìn tổng thể, mỗi công trình tháp mang một nét riêng biệt, tuy nhiên chung quy lại, các công trình đều được xây dựng rất hòa hợp với nhau. Trong đó, Tháp Bắc cao, được xây bằng gạch, mặt tường gạch chạm khắc hoa văn mặt chim, thú huyền thoại, lá hoa… rất tinh xảo. Ở hướng Đông tháp có một cửa vào, 3 hướng còn lại chỉ là cửa giả. Vào trong tháp xây dựng gạch nhỏ dần lên, có các ô hình tam giác để gắn đèn khi cúng tế.

Tháp Nam cao hơn, cũng được xây bằng gạch, mặt tường gạch chạm khắc hoa văn nhưng ở dạng đang phác thảo. Toàn bộ thân tháp là một khối lập phương khỏe nhô lên từ một phần bệ vuông và đỡ cả một hệ thống các tầng nhỏ hơn.

Nét đặc sắc nổi bật tại các công trình thuộc cụm tháp Hòa Lai này chính là lối trang trí hoa văn bên ngoài mặt tháp chỉ giới hạn ở vòm cửa, ở các trụ ốp, ở bộ diềm mái. Lối trang trí này vừa mang tính chức năng nhấn mạnh ấn tượng cho các thành phần cấu trúc vừa phô bày vẻ đẹp của các hoa văn.

Bên cạnh lối trang trí độc đáo bên ngoài mặt tháp, các trụ cà bộ diềm mái. Những vòm cửa tò vò trùm lên trên cửa ra vào, các cửa giả và các ô khám của các tầng. Đặc biệt là vành của cửa vòm được phủ kín bằng những hoa văn hình cuộn vọt ra từ miệng của quái vật Kala trên đỉnh là một điểm nhất rất hấp dẫn.

Chưa dừng lại, hình ảnh của khoảng tường giữa hai trụ ốp được phủ bằng các hình chạm khắc hoa lá; bộ diềm mái là nơi hiện diện những hoa văn tràng hoa chạy dài và hình các thần điểu Garuda đang xòe cánh. Hòa Lai quả là một công trình kiến trúc, nghệ thuật tuyệt vời.

Năm 1986, trong khi khảo sát, Bảo tàng tỉnh đã phát hiện một linga bằng đá (sa thạch) ở khu vực Tháp. Đây là một phát hiện quý báu có giá trị không chỉ riêng về văn hóa mà còn là lịch sử. Quan trọng là minh chứng rõ hơn về một quá trình thịnh vượng trong việc phát triển kiến trúc, nghệ thuật và điêu khắc của vương quốc Panduranga.

Năm 1997, Bộ Văn hóa - Thông tin đã cấp bằng công nhận cụm tháp Hòa Lai là di tích lịch sử quốc gia.

Đến với tháp, dù bất kỳ là thời gian nào trong ngày, nắng mưa hay râm mát. Một công trình của lối phong cách tiêu biểu thế kỷ IX từng vang tiếng lịch sử sẽ cho ta thấy nhiều điều thú vị. Đặc biệt, tháp là một nghệ thuật điêu khắc độc đáo tài tình không tưởng mà người xưa đã mày mò chế tác.

Bằng những điều mà cụm tháp đang có được sau 12 thế kỷ hình thành và tồn tại. Tháp Hòa Lai đang là một trong những điểm đến hấp dẫn trên cùng đường Sài Gòn – Nha Trang – Ninh Thuận. Có thể nói, du lịch tại tháp chưa phát huy tất cả thế mạnh của mình, tuy nhiên trong tương lai đây là nơi không thể thiếu trong chương trình du lịch.

Khamphaninhthuan