Po Klong Garai - Cụm tháp Chăm hùng vĩ của vương quốc cổ

Tháp Po Klong Garai là một tổng thể gồm ba tháp Chăm được sừng sững, được xây dựng vào cuối thế kỷ 13, đầu thế kỷ 14. Nơi đây được xem là đỉnh cao trong kiến trúc xây dựng và nghệ thuật điêu khắc, là di tích kiến trúc nghệ thuật Chăm tiêu biểu nhất Ninh Thuận.

Tháp Po Klong Garai là tên gọi chung cho một cụm tháp Chàm hùng vĩ và đẹp nhất còn lại ở Việt Nam, phụng thờ vua Po Klong Garai. Tháp Po Klong Garai là một tổng thể gồm ba tháp: tháp chính (cao 20,5 m), tháp lửa (cao 9,31 m), tháp cổng (cao 8,56 m). Công trình này có trình độ kiến trúc, nghệ thuật, điêu khắc đạt đến đỉnh cao. Di tích kiến trúc nghệ thuật này được Bộ Văn hóa xếp hạng di tích di tích quốc gia năm 1979 và được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt.

Tháp Poklong Garai nằm trên đồi Trầu, thuộc phường Đô Vinh, cách trung tâm thành phố Phan Rang - Tháp Chàm 9 km về phía Tây Bắc, được xây dựng vào cuối thế kỷ 13 đầu thế kỷ 14 (thời vua Shihavaman, người Việt gọi là Chế Mân) để thờ vua Po Klong Garai (1151-1205), vị vua đã có nhiều công lớn trong việc cai trị đất nước.

Truyền thuyết về sự ra đời của vua Po Klong Garai

Có một truyền thuyết liên quan đến tháp Poklong Garai kể rằng ngày xưa ở Play Chakling có hai ông bà tên Ôn Paxa và Muk Chakling dù đã cao niên nhưng chưa có con. Một lần ra biển mò cua bắt ốc ông bà thấy có một đứa bé đang trôi trên bọt nước bèn đem về nuôi và đặt tên là Karit.

Karit lớn lên trở thành một cô gái xinh đẹp, nết na nên được nhiều người quý mến. Một hôm, Karit cùng cha vào rừng hái củi. Trời nóng nực, hai cha con khát nước nhưng chung quanh lại không có sông suối. Bỗng Karit thấy một tảng đá bên trên đọng ít nước trong, liền đến uống. Lạ thay nàng uống đến đâu nước trong đá tràn ra đến đó. Nhưng khi nàng đi gọi cha đến uống thì chẳng thấy giọt nước nào.

Sau dạo đó Karit có thai và rồi sinh ra một cậu bé đã xấu xí lại rất háu ăn. Ông bà đặt tên cho cậu là Jatol. Karit không chịu nổi lời đàm tiếu là gái chửa hoang nên bỏ đi để con lại cho ông bà nuôi. Đứa bé càng lớn càng xấu xí, mình lại đầy ghẻ chốc nên chẳng mấy đứa chịu chơi chung. Khi ông bà mất, cậu cũng vừa khôn lớn. Cậu cùng bạn là Po Klonchanh đi buôn trầu. Một hôm trên đường về, Jatol thấy mệt nên nghỉ ở tảng đá bên đường. Pô Klonchanh về trước rồi đem cơm ra cho bạn. Khi trở lại Pô Klonchanh thấy có hai con rồng trắng đang liếm mình Jatol. Po Klonchanh chạy đến thì hai con rồng biến mất và lạ thay Jatol đã trở thành một thanh niên tuấn tú, khôi ngô khác thường. Điềm lạ đó dần lan ra khắp miền và rồi đến tai vua Nuhol, người đang quản thủ Iaru. Được biết Jatol sẽ là một vị thiên tài xuất chúng, vua Nuhol cho mời Jatol đến. Thấy đúng như lời đồn đại vua đã giữ Jatol lại và gả công chúa Thakol cho.

Năm 1167, vua Xulika ở thành Balcribanơi băng hà mà không có người nối ngôi. Biết Jatol là một nhân tài, quần thần đã cho voi trắng rước về nối ngôi. Jatol lên làm vua, xưng là Po Klong Garai. Sau 5 năm, ông dời đô ra Bal Hangâu. Bấy giờ, Panduranga, quê hương của ông bị quân Chân Lạp thường xuyên đánh phá. Pô Klong Garai phải mang quân vào Panduranga tiếp sức và dẹp loạn. Theo sử liệu Chăm thì vào năm Sửu, Chăm lịch, vua Po Klong Garai từ Balcribanơi vào Panduranga xem địa thế để xây tháp kỷ niệm thuở hàn vi của mình. Khi đến vùng Balhul thì bị tướng Hakral người Miên đang cai quản hạt này ngăn cản. Vua Po Klong Garai không muốn xảy ra cuộc đổ máu vô ích nên thách tướng Miên thi tài xây tháp, ai xây xong trước sẽ thắng. Biết khó đánh thắng vua Pô Klong Garai bằng sức mạnh quân sự, Hakral đã chấp thuận. Vua Po Klong Garai xây tháp trên đồi Balhla, còn tướng Hakral xây ở vùng Balhul. Kết cục, bên vua Po Klong Garai với sự tài trí của mình đã hoàn thành trước, tướng Hakral thua cuộc đành rút quân về.

Cách di chuyển đến tháp Po Klong Garai

Các bạn đi đến ngã 5 Phủ Hà, TP Phan Rang – Tháp Chàm, đi theo đường 21/8 hướng Đà Lạt. Sau đó di chuyển qua đoạn giao nhau với xe lửa, đi thêm một đoạn nữa là đến nơi. Đến Tháp Po Klong Garai, các bạn mua vé vào và tự do tham quan các khu vực của tháp.

Kiến trúc 3 ngọn tháp tại Po Klong Garai

Kiến trúc Tháp Chàm Po Klong Garai bao gồm 3 tháp chính đó là tháp chính, tháp lửa và tháp cổng. Từ khi mới bước chân lên đồi Trầu, các bạn đã có thể nhìn thấy vẻ đẹp hùng vĩ của tháp chàm đứng sừng sững ở trên đỉnh. Càng đến gần, những đường nét tinh tế cùng lối kiến trúc độc đáo lại càng hiện rõ trước mặt. Hầu hết các tháp đều được xây từ loại gạch nung đến đỏ sẫm, dính lại với nhau bằng dầu rái.

Ngoài ra, địa điểm này cũng gần ga Tháp Chàm Ninh Thuận nên các bạn có thể ghé thăm ga và lưu lại cho mình những kỷ niệm ở nơi này. Trước đây có tuyến tàu Đà Lạt – Phan Rang, nhưng tuyến tàu này đã ngừng hoạt động từ năm 1968.

Tháp chàm Po Klong Garai ở Ninh Thuận có tháp Cổng, chính là 2 cửa thông nhau theo trục Đông - Tây.  Tháp Cổng có độ cao khoảng chừng gần 9 m, được chạm trổ những hoa văn hết sức tỉ mỉ. Nơi này cũng là cổng ra vào hành lễ, cúng tế và tiếp đón khách của vua khi xưa.

Ở phía Nam chính là tháp Lửa – nơi có kiến trúc đặc trưng của những ngôi nhà truyền thống của dân tộc Chăm Pa, mang đậm nét văn hóa Sa Huỳnh. Tháp Lửa cao 9,31 m, dài 8,18 m và rộng 5 m, được thiết kế theo tín ngưỡng Bà La Môn. Hai mái của tháp cong cong hình chiếc thuyền khá giống với mái nhà rông của người dân tộc ở Tây Nguyên. Đây là nơi cúng tế của tu sĩ, nơi để long bào, các vật dụng cần thiết của vua Chăm Pa.

Di chuyển vào sâu hơn nữa chính là Tháp Chính – tâm điểm trong kiến trúc công trình tháp Chàm Po Klong Garai Ninh Thuận. Tháp Chính có 1 cửa chính ở hướng Đông, được điêu khắc hình ảnh thần Siva. Hai trụ đá đỡ tháp được khắc chữ Chăm cổ. Bên cạnh đó, tháp còn có 3 cửa giả hướng ra 3 phía còn lại, tạc tượng các thần ở phía trong.

Điêu khắc hình thần Siva

Tháp chính cao khoảng hơn 20m, thiết kế nhiều tầng. Xung quanh các góc của tháp đều được gắn các tượng đá thú và biểu tượng lửa. Bên trong thờ vị vua có nhiều công lớn trong công cuộc cai trị đất nước với biểu tượng Mukha – Linga.

Trước kia, trong công cuộc khai quật tháp PoKlong Garai, người Pháp đã tìm thấy một số đồ trang sức và bát làm bằng vàng, bạc. Hiện nay, khi tiến hành khảo cổ tháp, người ta vẫn đưa ra  những giả thuyết về lịch sử cũng như những câu chuyện về ngọn tháp độc đáo này.

Lễ hội tháp Po Klong Garai ở Phan Rang - Tháp Chàm

Hàng năm, ở di tích tháp Po Klong Garai đều được tổ chức các lễ hội nhằm tưởng nhớ công ơn của vị vua Pôklông Garai.

• Lễ đầu năm: được tổ chức vào tháng Giêng lịch Chăm, là lễ mở cửa tháp Po Klong Garai.
• Lễ cầu mưa: được tổ chức vào tháng 4 theo lịch Chăm.
• Lễ hội Katê: đây là lễ lớn nhất trong năm của người chăm được tổ chức vào tháng 7 theo lịch Chăm. Trong 3 ngày diễn ra lễ Katê, du khách đi du lịch Ninh Thuận có thể được thưởng thức các điệu múa quạt, vũ điệu Siva của các cô gái người Chăm và rất nhiều hoạt động truyền thống khác.
• Lễ Chabun: đây là lễ Cha trong tín ngưỡng của người Chăm, được tổ chức vào tháng 9.

Trải qua những biến cố lịch sử và những đổi thay của thời gian, tháp Po Klong Garai không chỉ còn vẹn nguyên về hiện vật  mà còn là nơi lưu giữ những giá trị truyền thống sắc màu văn hóa Chăm Pa ở mảnh đất Ninh Thuận. Giữa không gian đầy nắng và gió của mảnh đất miền Trung, tháp Po Klong Garai sừng sững tọa lạc trên đồi cao như một minh chứng hùng hồn cho đất nước Chăm Pa nhỏ bé đã từng tồn tại trong những thế kỷ trước.

Đâu đó ở quanh vùng đất này, du khách còn được tận hưởng những khoảnh khắc yên bình, thanh thản và an nhiên, thoát khỏi cuộc sống đô thị nhộn nhịp và sầm uất, chỉ còn lưu giữ những nỗi niềm, những cảm xúc xao xuyến, bâng khuâng khó tả giữa bầu không khí trầm mặc, hoài niệm về những điều xưa cũ.

Phúc Nguyễn (BongTrip.vn tổng hợp)